Kolos na glinianych nogach – recenzja filmu „Wieloryb”

Chciałoby się zawtórować Perarolo Świetlickiego, co zatem zrobić? „Wyjechać, nie zareagować?” – spuścić wzrok, zatkać uszy, poczekać na kolejną scenę? Miałkość tekstu, jego bezczelna prostota, pozbawiona grama wysiłku, uwiera i zadziwia. Przekłada się także na dość prymitywną, szablonową konstrukcję postaci. Twórca jednocześnie chce mieć ciastko i zjeść ciastko. Chce bohaterów wielowymiarowych, wymykających się jednoznacznemu osądowi, których zachowanie jest ściśle wytłumaczalne wydarzeniami z przeszłości, ale portretuje ich zero-jedynkowo i tendencyjnie. Problemem jest też brak charakterologicznej spójności, szczególnie zauważalny w przypadku Charliego. Porzucenie dziecka nie mieści się w rejestrze człowieka tak wrażliwego, czułego, inteligentnego, zapewniającego o miłości i trosce, świadomego zarówno psychologicznych konsekwencji wyrządzanej krzywdy, jak i uleczających rany słów, których skutkiem – nie wiadomo na ile ubocznym, a na ile wykalkulowanym, jest otrzymanie przebaczenia. Kim zatem jest główny bohater? Poczciwą kluseczką, przepraszająca wszystkich za to, że musi prosić o pomoc, czy może zręcznym manipulatorem i skrajnym egoistą? Postacią totalnie dualną czy tylko źle napisaną? W spojrzeniu jego byłej żony, Mary, pod powierzchnią pretensji ciągle widać uczucie – już nie żywo zielone, pokaleczone, ale ciągle szczere. Trudno zatem uwierzyć, nawet biorąc pod uwagą cały bagaż społecznego wykluczenia, w tak radykalny rozpad rodzinnych relacji. Za mało tu logiki, za dużo sztucznej, teatralnej dramaturgii, nadającej  postaciom karykaturalnego wymiaru, a miejscami wręcz odbierającej im godność.

Zadziwia także niewykorzystany potencjał formalny: brak szukania nieoczywistych, dusznych kadrów oddających klaustrofobiczny wymiar mieszkania bohatera, zawężających pole widzenia i zabierających spokój. Użyte naprzemiennie ptasia i żaba perspektywa hiperbolizują narracyjną dosłowność, choć ich cel jest jasny – pokazanie wielkości stojącego Charliego oraz maleńkości i przegranej pozycji Charliego siedzącego. Minimalistyczna scenografia, mająca kilkoma porozrzucanymi po pokoju, pustymi opakowaniami po jedzeniu i skotłowaną pościelą na łóżku imitować wielki brud i zaniedbanie, także nie wygląda wiarygodnie. To wszystko uzupełnia mało wyszukany, banalny humor. Jedyną trafioną rzeczą wydaje się tu być obsada. Czy jednak występ Frasera jest wart Oscara? Nie rozpędzałabym się, ale faktem jest, że trudno wyobrazić sobie lepszego aktora dla tej roli.

Można by przypuszczać, że Aronofsky niczym Mark Mylod w Menu [NASZA RECENZJA] puszcza do nas oczko. Wkładając w usta Charliego histeryczną prośbę do studentów o napisanie czegoś naprawdę szczerego, prosto z bebechów, a nie intelektualnie wysublimowanego, usprawiedliwia jednocześnie użycie przez siebie nieprzepisowych ilości patosu. Jednak tam, gdzie autor kulinarnego thrillera rozumiał pojęcie dystansu i autoironii, adaptator sztuki o otyłym samotniku pędzi w rejestry śmiertelnej powagi. W efekcie jego bohater dostaje zaiste ważne wypowiedzi, pełne wątpliwości co do własnej wartości i lęku przed przyszłością, na tle tego taniego spektaklu wybrzmiewające niestety  jak zlepek prawd życiowych z instagramowych rolek, a my dostajemy łzawą, ckliwą historyjkę, budzącą politowanie zarówno w stosunku do przedstawionych postaci, jak i reżysera. Aronofsky miał wszelkie możliwości, żeby zbudować narrację na miarę Zapaśnika. Zresztą podobieństwo postaci Charliego z Randym „The Ramą” szybko rzuca się w oczy: obydwaj poturbowani przez los, samotni, stojący w obliczu zagrożenia życia, jeśli nie skończą z autodestrukcyjnymi nawykami. Obydwaj zawiedli jako ojcowie, a czas, który pozostał na odbudowanie więzi z córkami jest zbyt mały, ciasny, żeby zmieścić w sobie poświęcenie potrzebne do wybaczenia. Nagrodzony w Wenecji obraz nosił jednak znamiona pełnokrwistego dramatu o czasie, do którego nie ma już dostępu, o ostatniej prostej, którą trzeba przejść z podniesioną głową. Nie było w nim przesady, maniery — była chropowatość, jakaś doza afektywnej niedostępności, wykluczająca sztuczne wzruszenie, a mimo tego pozostawiająca ślad na lata. Wieloryb jest tego absolutnym przeciwieństwem – emocjonalnym kiczem, filmowym „jeleniem na rykowisku”, nastawionym na współczucie. Asekuracja w postaci realizmu magicznego w finale to wisienka na i tak już mocno przesłodzonym torcie. Kino środka rządzi się swoimi prawami, warto jednak jego szalę przechylać w stronę artyzmu, a nie papki dla tłumu.