Droga do odkupienia – recenzja filmu „Hazardzista”

„Black Jack różni się od innych gier tym, że jest oparty na zależnych wydarzeniach – przeszłość wpływa na prawdopodobieństwo w przyszłości” tłumaczy nam bohater i nie sposób nie odnieść tych słów do jego własnych losów, konfrontacji z nagle zdemaskowanym sekretem i – być może – nadzieją na zaznanie spokoju. Kontakt z ogarniętym żądzą zemsty Cirkiem jest bowiem idealną szansą na choćby minimalne „naprawienie” błędów przeszłości. W końcu jeśli Williamowi uda się odwieść go od planów, jakaś część jego win, przynajmniej teoretycznie, zostanie odkupiona. I być może przyniesie upragniony, niczym niezmącony sen, bez nawracających koszmarów o tym, jak łatwo było kopać w brzuch leżących na kamiennej podłodze więźniów. Jak łatwo było ich upokarzać zakładając na twarz brudne majtki i uwieczniając „trofea” na zdjęciach. Ale Cirk jest czymś więcej niż „drogą do odkupienia”. Jest też szansą na zaznanie namiastki relacji rodzicielskiej i wzięcia autentycznej odpowiedzialności za drugiego człowieka, która czasem wymaga złamania wszystkich nałożonych na swój świat reguł.

Dla Schradera kolejny raz konstrukcja fabuły jest wtórna wobec portretów postaci i samego ładunku kontemplacyjnego, dzięki któremu możemy przyjrzeć się kondycji współczesnego człowieka, nierozerwalnie zrośniętego z otaczającą rzeczywistością i własną przeszłością. Ten podwójny wymiar udaje mu się uzyskać między innymi dzięki zdjęciom Alexandra Dynana, z którym współpracował już przy Ostatnim reformowanym. W zbliżeniach tworzy intymny obraz samotności, niedopasowania i anonimowości kogoś uciekającego przed samym sobą. W dalszych planach zaś osadza go w tkance społecznej, obserwując interakcje i próby odnalezienia się w nowej rzeczywistości. I tylko powracające duszne, klaustrofobiczne, zażółcone koszmary, ujęte zniekształcającymi perspektywę soczewkami, będące resztkami wspomnień wypieranymi ze świadomości, przypominają o niewidzialnych kajdanach. Między tą operatorską grą kadrów prześlizgują się transowe, sensualne takty utworów Roberta Levona Beena, potęgujące nastrój melancholii i niepokoju, ale też dające wrażenie lewitacji między kolejnymi, fizycznymi krokami podróży, niezmniejszające jednak jej psychicznego ładunku. 

Schrader, bez względu na to ile ciężarów dokłada swoim bohaterom, czy to na poziomie samego scenariusza, czy także reżyserii, zawsze stara się ich ocalić. To chyba najbardziej charakterystyczny, ale też najsilniejszy motyw jego twórczości: walka z „brzemieniem moralnym, zrodzonym z dawnych czynów – brzemieniem, którego nie sposób się pozbyć.” Ale w człowieku jest coś, co każe mu podejmować ciągłą próbę. Czy odkupienie o które pyta William jest w ogóle możliwe? Czy możliwy jest spokojny sen i życie bez wyrzutów sumienia? Czy można sobie pozwolić na miłość, wiedząc ile zła się wyrządziło? I czy uratowanie jednego człowieka zmywa nasze dotychczasowe winy? Być może w świecie przemocy znowu jedynym sposobem na zaznanie spokoju, będzie przebaczenie i akceptacja własnej bezsilności. W końcu „uczucie, że ktoś ci przebacza i że ty przebaczasz sobie, są tak podobne, że nie ma sensu ich rozdzielać.”