Nie bez przyczyny na film otwierający dziewiętnastą edycję Festiwalu Millennium DOCS Against Gravity wybrano Terytorium debiutującego pełnym metrażem Alexa Pritza, współprodukowane przez Darrena Aronofsky’ego. Tytuł idealnie wpisuje się w motto tegorocznej odsłony wydarzenia: „Rethink Everything”.
Jak podkreślili organizatorzy oraz twórcy podczas uroczystej gali, świat w obliczu dwóch kataklizmów: trwającej ponad dwa lata pandemii oraz agresji wojsk rosyjskich na Ukrainę, wymaga od wszystkich, począwszy od rządów, przez instytucje i wielkie korporacje, a skończywszy na zwykłych ludziach, redefinicji wartości i zmiany kierunku dotychczasowych działań. Terytorium jest tu jądrem łączącym przeszłość z przyszłością oraz jedyną stałą, pokazującą miejsce człowieka na świecie. Traktowane jest wielowymiarowo: jako fizyczna ziemia, ale także przynależność, silnie związana z tożsamością. W kontekście zagrabianej przez Rosjan na oczach całego świata ukraińskiej ziemi obraz nabiera kolejnego znaczenia.
Film portretuje żyjące w brazylijskiej części Amazonii rdzenne plemię Uru-eu-wau-wau, liczące zaledwie 183 osoby i walczące o ostatnie obszary należących do nich lasów i rzek. Od lat ich tereny są stopniowo zawłaszczane przez ciągle napływających farmerów i osadników, wypalających coraz większe rejony puszczy pod inwestycje. Sytuację potęguje zatrważająca bierność rządu i lokalnych władz, a wręcz przyzwolenie radykalnego prezydenta kraju, Jaira Bolsonaro na dewastację ekosystemu. Twierdzący, że w Amazonii jest za dużo rezerwatów przyrody, postuluje m.in. delegalizację organizacji pozarządowych, takich jak Greenpeace i WFF oraz zniesienie ochrony dzikich obszarów na rzecz przemysłu wydobywczego i budowy autostrady. Autochtoni (nie wiedzieć czemu w filmie tłumaczeni jako Indianie), od lat wspierani przez aktywistkę Neidinhę Bandeirę prowadzą zatem przysłowiową walkę Dawida z Goliatem, wykorzystując wszystkie dostępne środki i codziennie ryzykując własnym życiem.
Do tej pory obraz zdobył siedem nominacji i nagród, w tym za najlepszy film dokumentalny na Sundance Film Festival, gdzie odbyła się jego światowa premiera. Pritz niewątpliwie zdradza potencjał dużego talentu, umiejącego znaleźć balans między warstwą narracyjną i wizualną, co w dużej mierze zawdzięcza operatorskiemu portfolio, w którym znajduje się chociażby nieskazitelny wizualnie dokument w reżyserii Jona Kasbe’go, Kiedy owca staje się lwem, wyświetlany podczas szesnastej edycji festiwalu Millenium DOCS Against Gravity. W Terytorium również możemy zobaczyć kadry jego autorstwa. Charakteryzuje go duża intuicyjność, ale też lekkość w prowadzeniu opowieści i posługiwaniu się filmowym językiem. Widać to szczególnie przy wplataniu w historię elementów kina gatunkowego: obraz płynnie przechodzi od dramatu ściskającego gardło do thrillera spychającego na krawędź fotela – innym razem jest zaś czysto estetyczną kontemplacją piękna dzikiej przyrody.
Jednocześnie tematyka, której podjął się początkujący reżyser, świadczy o dużej wrażliwości na problemy współczesnego świata, świadomości, ale także odwadze. W końcu zebrany przez niego materiał przedstawia nie tylko amazońskie plemię, ale również ludzi odpowiedzialnych za zagrabianie ich ziemi, często uzbrojonych i niebezpiecznych. Zaś obserwowanie i rejestrowanie bardzo intymnych wydarzeń jest doświadczeniem, które prawdopodobnie mocno uformuje jego dalsze, artystyczne działania.
Zawłaszczanie ekosystemu przez kapitalizm nie jest nowością, również w kontekście pozycji o rdzennych plemionach, tracących stopniowo swoje kulturowe dziedzictwo na rzecz zysków najeźdźców. Niemniej jednak ten osobliwy, humanistyczny traktat, będący niemal proroctwem brawurowego Bacurau w reżyserii Klebera Mendonça Filho i Juliana Dornellesa [NASZA RECENZJA], ciągle przypomina o tym, że za chwilę to może być „nasza” ziemia – i, że powinnością człowieka jest zawsze walka o najwyższe wartości. Nawet jeśli ceną do zapłaty okaże się być ludzkie życie.
Terytorium
Tytuł oryginalny: The Territory
Rok: 2022
Kraj produkcji: Brazylia, Dania, USA
Reżyseria: Alex Pritz
Występują: Brazylia, Dania, USA
Ocena: 3,5/5