Niewidzalna – recenzja filmu „Saint Omer” – Nowe Horyzonty 2023

Wspomniany obraz to rozgrywająca się w zdecydowanej większości w sali sądowej opowieść o matce, która porzuciła swoją piętnastomiesięczną córkę na plaży. Skazała ją tym samym na pewną śmierć poprzez utopienie w morzu podczas zbliżającego się przypływu. Twórczyni wyraźnie inspirowała się prawdziwą historią Fabienne Kabou – kobiety pochodzenia francusko-senegalskiego, będącej bohaterką głośnego śledztwa po tym jak zdecydowała się zakończyć życie własnego dziecka w dokładnie taki sam sposób. Zdarzenie siedem lat temu poruszyło media w ojczyźnie reżyserki, sprawiając, że opinie na temat wyrodnej matki wymieniane były niemal w każdym domu w kraju nad Loarą. Wywołana przez media fala nienawiści wylewała się jedynie na Fabienne, a nie chociażby na wiecznie nieobecnego ojca, będącego 63-letnim cenionym rzeźbiarzem. Diop zmienia personalia swojej bohaterki na Laurence Coly, ale reżyserka sama przyznaje, że Saint Omer to próba rzucenia nowej perspektywy na sprawę z 2016 roku.

Bohaterka tegorocznej retrospektywy stara się spojrzeć na oskarżoną z możliwie dużą empatią, momentami wcielając się wręcz w adwokata diabła. Trudno bowiem o zbrodnię budzącą gorsze nastroje w społeczeństwie niż dzieciobójstwo. Reżyserka niespiesznie budowaną narracją, ukazującą nowe fakty i perspektywy, stara się pokazać, że chociaż wina kobiety jest oczywista, to osoby z jej otoczenia popełniły mnóstwo zaniedbań, nie dostrzegając jej fatalnego stanu psychicznego i nie oferując najmniejszej pomocy, co zaowocowało tragedią. W kolejnych scenach Diop zdaje się coraz głośniej mówić o problemach związanych z macierzyństwem, depresji poporodowej, ale też wyobcowaniu imigrantów, starających się ułożyć swoje życie w nowej ojczyźnie, czy o rasizmie. Pod tym kątem Laurence przypomina nieco bohatera dokumentu reżyserki (również dostępnego w edycji online festiwalu), Śmierć Dantona, w którym będący wówczas uczniem szkoły aktorskiej, Steve Tientcheu daje widzom do zrozumienia, jak uciążliwa jest subtelna dyskryminacja, wobec osoby czarnoskórej starającej się zdobyć wykształcenie w miejscu zdominowanym przez Francuzów z bogatych rodzin.

Zarówno pod względem formalnym, jak i ogólnego przekazu fabularny debiut Diop ma wiele wspólnego z nagrodzoną Złotą Palmą produkcja Anatomy of a Fall [NASZA RECENZJA]. Oba filmy w znacznej części pokazują kobietę umieszczoną na ławie oskarżonych podczas niezwykle medialnego procesu, w którym każde niepasujące do narracji zdanie może z łatwością zostać rozdmuchane przez śledzących sprawę dziennikarzy. Twórczyni senegalskiego pochodzenia, by dodać większego znaczenia temu wątkowi, wprowadziła do scenariusza niezwykle istotną postać Ramy – młodej pisarki obserwującej rozprawę, by na jej podstawie stworzyć swoją książkę, będącą współczesną reinterpretacją mitu o Medei. W postaci tej kobiety odbija się niejako sylwetka Coly, pokazując, jak niewiele dzieli Ramę, od Laurence, która jeszcze przed popełnieniem zbrodni miała olbrzymie problemy z odnalezieniem się we francuskim społeczeństwie.

Bez cienia wątpliwości Saint Omer stanowi dzieło niezwykle odważne i prowokujące do myślenia. Jednocześnie prezentuje solidny warsztat reżyserski, który Alice Diop do tej pory szlifowała przez kilkanaście lat tworzenia form dokumentalnych. Doświadczenie to zaprocentowało, chociażby w scenach z sali sądowej, gdzie dominuje forma znanej z dokumentów bezstronnej narracji z trzeciej osoby. Możemy się oczywiście zastanawiać nad tym, czy pora na retrospektywę tej twórczyni była właściwa, wszak wiele wskazuje na to, że jeśli reżyserka nie straci swojej pasji i chęci wyrażania mocnych opinii o francuskim społeczeństwie, roli kobiet czy kwestii rasizmu, to przez najbliższe dekady może nam dać jeszcze wiele dzieł, do których warto będzie powrócić po latach.