Włoski magiczny sen – recenzja filmu „Szczęśliwy Lazzaro”

Nie bez kozery reżyserka otrzymała nagrodę za scenariusz na festiwalu w Cannes. Sięgnęła do korzeni śródziemnomorskiej kultury. Igrając czasem, stworzyła świat przesiąknięty oniryzmem z wyczuwalnym schulzowskim duchem. Prymitywna symbolika wilka – pragnącego wolności indywidualisty oraz duch nieposkromionego, acz trochę naiwnego marzyciela – Don Kichota łączą się w postaci Lazarro. Chłopiec ten to z jednej strony uosobienie niewinności, bezinteresownego dobra, altruizmu, zaufania dla każdego człowieka i pokory wobec wyzyskiwania przez innych. Z drugiej zaś – samotnik, kroczący własnymi ścieżkami, nierozumiany przez swoją własną społeczność, bez korzeni, rodziny, relacji. Odtrącony i pozbawiony podmiotowości. Odcięty od rzeczywistości.

“Szczęśliwy Lazzaro” podzielony jest na dwie części. W pierwszej akcja ma miejsce w zapomnianej włoskiej wiosce – Inviolacie, gdzie u schyłku dwudziestego wieku Markiza de Luna wykorzystuje nieświadomość jej mieszkańców i zmusza ich do niewolniczej pracy. Żyjący w de facto feudalnym systemie rolnicy hodują i zbierają tytoń, który zostaje następnie nielegalnie sprzedany dla ich, jak sami ją nazywają, Pani. Kobieta nie widzi w tym nic złego – wieśniacy wyzyskują Lazzaro tak samo jak ona ich, i on również kogoś wyzyskuje – to reakcja łańcuchowa. Jej syn – Tancredi jednak nie chce się z nią zgodzić, stawia pytanie, które jest najważniejsze dla całego obrazu: “Może on nie czerpie korzyści od nikogo?”. Aby udowodnić swoją teorię i postawić się matce postanawia zbliżyć się do Lazzaro. W tym celu pozoruje swoje porwanie, zmusza do uczestnictwa w tym kłamstwie głównego bohatera. Żartobliwie nazywa go swoim przyrodnim bratem, przekazuje procę jako “broń” i pasuje na rycerza – urzeczywistniając tym samym donkichotyzm Lazarro, który nasuwa się od pierwszych ujęć filmu. Potem jednak następuje coś, co zbliża obu bohaterów – wspólne wycie razem z wilkami. W tym momencie Tancredi i Lazarro faktycznie zostają duchowymi braćmi. Sami stają się w pewnym sensie wilkami, odkrywają swoją wilczą  naturę.

W ten sposób reżyserka płynnie przenosi widzów do drugiej części, tchnącej magią i nierzeczywistością. Lazzaro zostaje przeniesiony do brutalniejszego, jeszcze bardziej uwypuklającego jego nieprzystawalność do rzeczywistości świata. Do świata smutnego, w którym wilk musi biegać po torach, otoczony śmieciami, oszukując aby przeżyć. Gdzie rośliny, których nazw zapomniano, rosną dziko przy płocie. Gdzie muzyka jest zamknięta w czterech ścianach. Realia, które go zgniotą i nagną do siebie albo w których odkryje on na nowo nazwy roślin, uwolni muzykę, stanie się na powrót szczęśliwym. Szczęśliwym Lazarro.

Utrzymanie obrazu w baśniowej konwencji jeszcze silniej podsuwa nam puentę. Rohrwacher stworzyła dzieło kompleksowe, ukazujące nie tylko antropologiczne wartości wyznaczające ściśle określone kierunki w życiu każdego człowieka. Przedstawiła rozpacz w jakiej pogrążona jest rzeczywistość, z którą obcujemy na co dzień. Warto pokontemplować, zastanowić się, wczuć się i pogrążyć się w dwugodzinnym śnie na jawie. Niesamowity klimat zapewniają zdjęcia autorstwa Hélène Louvart. Użycie 16mm taśmy wzmaga magię, naturalność i specyfikę wykorzystanego gatunku. Baśń o Lazzaro przywodzi na myśl bajki oświeceniowego mistrza Ignacego Krasickiego. Nie wiadomo jednak czy podążyć za dyrektywą nieufności, czy jednak najważniejsza jest wszechobecna, metafizyczna i symboliczna dobroć.