Ptasiek – recenzja filmu „Chłopiec i czapla”

W najnowszym obrazie znajdziemy w zasadzie wszystkie elementy, które przyczyniły się do popularności Ghibli: urocze żyjątka rodem z Mojego sąsiada Totoro, mroczną ekobaśń z naturą i technologią w szrankach niczym w Księżniczce Mononoke, prostą opowieść coming-of-age jak w Podniebnej poczcie Kiki czy w końcu podróż po zaświatach podobną do przywołanego na początku hitu z 2001 roku. Jednak nade wszystko jest to mocno osadzona w historii Japonii, przystrojona zgrabnymi metaforami i animizmem, przypowieść o radzeniu sobie ze stratą, akceptacji sprzeczności i niedoskonałości świata oraz zbawiennym akcie twórczym. Film ten, bardzo luźno inspirowany ulubioną powieścią z czasów dzieciństwa reżysera autorstwa Genzaburo Yoshino, której tytuł można tłumaczyć jako „Jak żyć?” (pod tym mianem funkcjonuje zresztą Chłopiec i czapla w kraju ojczystym), stanowi amalgamat wielu obsesji Miyazakiego, a także obraz w dużej mierze autobiograficzny.

Jest środek II wojny światowej, nastoletni Mahito niedawno stracił matkę w pożarze szpitala, a ojciec, Shoichi, już spieszy zapoznać go z nowym domem na wsi i nową mamą – Natsuko, ciężarną siostrą zmarłej Hisako. Nieukontentowany tym układem chłopiec okazuje pasywną wrogość wobec otoczenia, w nowej szkole dręczą go rówieśnicy – w końcu oni ciężko pracują w polu, on jest synem zamożnego fabrykanta produkującego podzespoły myśliwców, w których być może giną ich ojcowie – a ponadto młody bohater zaczyna przejawiać niepokojące skłonności do autoagresji. Dręczą go wizje rodzicielki w płomieniach oraz wyjątkowo irytująca czapla siwa skrywająca w swojej paszczy dodatkową, antropomorficzną facjatę, ale Mahito wielokrotnie odrzuca wezwanie do podróży. Jednak po tajemniczym zaginięciu ciężko przechodzącej ciążę przybranej matki chłopak musi udać się do opuszczonej wieży wzniesionej wokół meteorytu z czasów Restauracji Meiji, gdzie odnajduje drogę do innego świata, zamieszkanego przez jeszcze więcej nieznośnych ptaszysk, pełnego nieoczekiwanego okrucieństwa, ale też nieskrępowanej wyobraźni. 

Tu zaczyna się część ściślej fantastyczna, nie mniej nie należy lekceważyć wyrazistości wspomnianych wątków osobistych. Podobnie jak Mahito, Miyazaki wychowywał się w czasie wojny, był dzieckiem raczej wycofanym, miał trudną relację z ojcem, który dorobił się na branży zbrojeniowej, oraz bliską więź z matką, która po wojnie długo zmagała się z gruźlicą (echo tego doświadczenia można było dostrzec już w motywie przedłużającej się hospitalizacji figury matczynej w Totoro). Poza postacią chłopca innym potencjalnym porte-parole autora wydaje się być stryjeczny dziadek Mahito, choć ponoć według samego zainteresowanego reprezentuje on tak naprawdę zmarłego podczas produkcji filmu współzałożyciela Ghibli, Isao Takahatę. Ten demiurgiczny budowniczy równoległego świata dusz pragnie stworzyć rzeczywistość pozbawioną zła i na swojego następcę wybiera nastolatka, który nie godzi się na niesprawiedliwość świata – nie chce, aby słodkie Warawara ginęły wraz z żarłocznymi pelikanami.