2 Minutes to Midnight – recenzja filmu “Brzeg rzeki” – Pięć Smaków

W ostatnich latach nostalgia w kinie za latami 80. i 90. osiągnęła apogeum. Niedawno na ekranach gościł kolejny „Predator”, rok wcześniej zagraliśmy znów w „Jumanji”, swoje filmowe powroty mieli bohaterowie popularnych niegdyś seriali „MacGyver” czy „Drużyna A”, a kolejne sezony otrzymały kultowe dzieła takie jak „Miasteczko Twin Peaks” czy „Z Archiwum X”. Zupełnie inaczej jednak wspominają ostatnią dekadę XX wieku Japończycy, czego dobitnym przykładem jest adaptacja kultowej mangi Kyōko Okazaki „Brzeg rzeki” autorstwa Isao Yukisady.

Po tym, jak w 1990 r. bank centralny Japonii podniósł stopę procentową, niemal z dnia na dzień zakończył się trwający od lat 60. „cud gospodarczy”, a prawdopodobnie największa potęga gospodarcza świata pogrążyła się w głębokim, trwającym całą „straconą dekadę” kryzysie, którego skutki odczuwalne są nawet dzisiaj. Końcówka wieku i tysiąclecia okazała się dla mieszkańców Kraju Kwitnącej Wiśni niezwykle trudna, czego kulminacją okazał się rok 1995, kiedy miało miejsce olbrzymie i tragiczne w skutkach trzęsienie ziemi w Kobe, a w tokijskim metrze sekta Aum Shinrikyō (Najwyższa Prawda) rozpyliła sarin, dokonując największego ataku terrorystycznego we współczesnej Japonii. Początek okresu Heisei, czyli panowania cesarza Akihito, to również czas częstych zmian władzy państwowej spowodowanych licznymi skandalami na szczycie.

W przesiąkniętym schyłkowością i kryzysem międzypokoleniowych relacji państwie przyszło wkraczać w dorosłość bohaterom „Brzegu rzeki”. Haruna Wakakusa (Fumi Nikaidō, znana widzom festiwalu Pięć Smaków z występów u takich mistrzów japońskiego kina jak Sion Sono, Takashi Miike czy Tetsuya Nakashima) jest uczennicą tokijskiego liceum. Trochę już z przyzwyczajenia spotyka się ze szkolnym łobuzem Kannonzakim (Shūhei Uesugi), dla którego w związku liczy się głównie seks i jego własne zachcianki, a przy egzekwowaniu tego co “jego” nie cofa się przed przemocą. Dziewczyna zaprzyjaźnia się z Ichirō Yamadą (Ryō Yoshizawa), prześladowanym przez rówieśników homoseksualistą, który jedynie dla niepoznaki spotyka się z Tajimą (Aoi Morikawa). Chłopak zaprasza Harunę nad tytułowy brzeg rzeki do jedynego miejsca, gdzie potrafi odnaleźć spokój i równowagę. Od ponad roku leżą tam w krzakach z dala od ciekawskich oczu zwłoki człowieka. Ta namacalna oznaka przemijalności i braku sprawiedliwości na świecie jest również miejscem szczególnym dla Kozue Yoshikawy (granej przez aktorkę, modelkę i piosenkarkę Sumire), klasowej samotnicy, która osiąga jednak spore sukcesy na wybiegu.

Świat japońskich licealistów jest w dziele Yukisady naznaczony niemal całkowitą nieobecnością rodziców i nauczycieli. Yamada dopiero w osobach Haruny i Kozue znajduje powiernika  swojej tajemnicy. Młoda modelka, tak zawsze pięknie uśmiechnięta na okładkach czasopism, musi znajdować samoukojenie w obżarstwie wskazujące na postępującą bulimię. Nastolatkowie, niebezpiecznie balansując na granicy życia i samozagłady, zdają się podskórnie wyczuwać czające się jeszcze przed Japończykami katastrofy. Czy w obrazie gnijącej w krzakach czaszki widzą odbicie swojej niedalekiej przyszłości?

Yukisada zekranizował mangę, która stanowiła tak dla niego, jak i dla całego pokolenia pozycję kultową i idealnie wpasowującą się w atmosferę tamtych lat. Klaustrofobiczne kadry filmu w formacie 4:3 pogłębiają wrażenie osaczenia bohaterów, ale też przywołują skojarzenia z erą VHS. W tę ponurą atmosferę udało się jednak japońskiemu twórcy wpleść oczyszczającą dawkę czarnego humoru. Autorskim zabiegiem reżysera okazały się wstawki pokazujące wywiady udzielane przez bohaterów, często zawierające rzeczywiste przemyślenia odtwórców ról. Warto też podkreślić, że pomimo wywołujących lekki uśmiech politowania ubrań z epoki, za sprawą żywego i autentycznego zaangażowania młodych aktorów całość nabiera niemałej uniwersalności. Nagroda FIPRESCI na ostatnim Berlinale pokazuje, że dzieło Yukisady może być rozumiane i przeżywane również w świecie Zachodu.

Krystian Prusak
Krystian Prusak
River's Edge

Brzeg rzeki

Tytuł oryginalny: „Ribâzu ejji”

Rok: 2018

Gatunek: dramat, komedia, kryminał

Kraj produkcji: Japonia

Reżyser: Isao Yukisada

Występują: Fumi Nikaidô, Ryô Yoshizawa, Sumire i inni

Ocena: 4/5