Miłość i wojna – recenzja filmu „West Side Story”

Legendarnego tytułu z 1961 roku w reżyserii Roberta Wise’a i Jerome’a Robbinsa, opartego na broadwayowskim musicalu, chyba nie trzeba nikomu przedstawiać. Historia Romea i Julii przeniesiona do Ameryki lat 50-tych, gdzie rywalizują ze sobą dwa młodociane gangi – lokalni Jetsi i imigranckie Rekiny, porwała zarówno widzów, jak i wielu krytyków. Twórcom przyniosła aż 10 nagród Amerykańskiej Akademii Filmowej (z 11 nominacji) i miano jednego z największych musicali w historii kinematografii. Dla mnie osobiście była jednym z pierwszych filmowych doświadczeń, kiedy to jako dziecko kino dopiero poznawałam. Przetrwała jednak próbę czasu – powtórzona w momencie posiadania innej optyki, nie przestała zachwycać, choć niekoniecznie z tych samych powodów.

To, co w West Side Story fascynuje chyba wszystkich, to oczywiście warstwa muzyczna skomponowana przez Leonarda Bernsteina do tekstów piosenek autorstwa Stephena Sondheima oraz obłędna choreografia, która nadała całości niepowtarzalnego charakteru i ustawiła poprzeczkę nie do przeskoczenia – w końcu czy w historii musicalu jest motyw bardziej rozpoznawalny niż uliczne pojedynki Jetsów i Rekinów albo taniec imigrantek, kłócących się ze swoimi partnerami na temat blasków i cieni życia w Ameryce?

Oś narracji w wersji Spielberga pozostaje niezmieniona i stanowi ją zakazana miłość Portorykanki, Marii (Rachel Zegler) i Amerykanina polskiego pochodzenia, Tony’ego (Ansel Elgort). W jej tle rozgrywa się zaś roztańczona walka o terytorium i wpływy, której przywódcami są bracia zakochanych – Riff (Mike Faist) i Bernardo (David Alvarez). Zupełnie jak w dramacie Szekspira mamy więc sytuację bez wyjścia, z góry skazaną na porażkę – wybór miłości oznacza bowiem zdradę więzów krwi, wielkiego filaru tożsamości, szczególnie wśród ludności napływowej.

Choć samym postaciom i wątkom można miejscami zarzucić pewną manieryczną teatralność, to przecież i ona ma swój urok, a przede wszystkim każe patrzeć na postaci umownie, jak na pewne symbole, nie do końca zbudowane z krwi i kości, a z idei. W końcu to, co w West Side Story jest najciekawsze, wcale nie rozgrywa się na pierwszym planie. Piękne, niewinne uczucie, jest jedynie pretekstem do pokazania konfliktu etnicznego i siły przywileju. Do przyjrzenia się anatomii „innego” i siły oddziaływań między nim, a tym, co lokalne. Padające z ekranu gorzkie „if you are white in America” nosi jakże uniwersalne znamiona. Kolor skóry determinuje wszystko, łącznie ze statusem majątkowym i przyszłością. To gorzka, uniwersalna opowieść o przypadkowości ofiar konfliktów i cenie, jaką trzeba zapłacić za lepsze życie.

O ile postaci pierwowzoru Wise’a i Robbinsa, mogą wydawać się papierowe, o tyle Spielberg próbuje nadać im głębi. Jego Tony nie jest grzecznym, nieporadnym chłopcem, zbudowanym jedynie z niewinnego spojrzenia i pięknego uśmiechu. Ma przeszłość – i to dość nieciekawą, przed którą z całych sił stara się uciec. Marię również obdarł z potulności – dał jej siłę do przeciwstawienia się bratu, walki o swoje szczęście, a nawet inicjacji pierwszego pocałunku. Pozostaje jednak kwestią dyskusyjną, czy zmiany w konstrukcji głównych bohaterów były potrzebne, skoro w żaden sposób nie wpłynęły na dalszy rozwój akcji, a ograniczyły się jedynie do kilku wykrzyczanych po drodze epitetów. Tony Kushner, autor scenariusza, nadał też więcej odcieni postaciom drugoplanowym, takim jak Chico czy Anybodys, co było posunięciem zdecydowanie dobrym, szczególnie w przypadku tej ostatniej. Wersja chłopczycy marzącej o byciu pełnoprawną członkinią gangu, w 1961 nie mogła wybrzmieć pełnymi aspektami queerowości, jak ta z 2021 roku. To jednak nie jedyny aspekt współgrający z duchem czasu. Scena metaforyzująca gwałt, w której Amerykanki stają w obronie Anity zaatakowanej przez Jetsów, to wspaniały manifest siostrzeństwa, które nie zna koloru skóry i statusu społecznego. Spielberg wyraźniej zarysował też elementy klasizmu, podkreślając wyzyskowy wymiar pracy Portorykanek dla białych i bogatych. W tych przemyconych cicho elementach tkwi duża siła – to właśnie one powodują czy to przyspieszone bicie serca, szczery uśmiech czy empatyczne poczucie wspólnotowości. Pozytywne emocje, nie mające nostalgicznego podłoża, wzbudzają także nowe aranżacje niektórych setów – szczególnie utwór „Gee, Officer Krupke” czy piosenka „Cool”, będąca dramatycznym przeciwstawieniem się Tony’ego woli jego brata.