Legenda – recenzja filmu „Święty”

To nie jest zresztą największy problem Świętego. Opierając się na fantazjach na temat historycznych wydarzeń, zdaje się on być skupiony na swojej roli propagandowej, to znaczy przekonania widzów co do wszechwładzy esbecji, jej wielkich planów, łączenia działań aktualnych ze średniowieczną symboliką (w filmie, niczym w Kodzie da Vinci, kluczem do zrozumienia przez bohaterów intrygi stają się inskrypcje na gnieźnieńskiej Porta Regia). Kuriozalna fabuła zostaje przedstawiona tak przyziemnie, by przypadkowy widz odebrał ją jako materiał dokumentalny, co wymaga stosowania komicznych zabiegów deus ex machina. Za przykład może służyć krytyk teatralny opowiadający milicjantowi metaforycznie o arkanach średniowiecznej sztuki sakralnej tuż przed obowiązkową w polskim kinie współczesnym sceną raczenia się trawką.  

To wszystko przekłada się na niezwykle osobliwy brak tempa i napięcia opowieści. Widzom dość szybko zostaje uświadomiona prawdziwa w filmowej rzeczywistości wersja wydarzeń, a przy tym z Barana bardziej baran niż Columbo, więc sam też do niczego nie dociera. Kuriozalności temu dodaje muzyka węgierskiego multiinstrumentalisty Petera Pejtsika, który bardzo chciałby być Michałem Lorencem, ale z talentu mistrza Pasikowskiczowskich piszczałek zostaje mu jedynie nadmierny patos i próba dramatyzowania tempem scen chodzenia po korytarzu.

Ciekawy aspekt stanowi tu także prowadzenie aktorów. Lena Góra, która niedawno rozpoczęła przebijanie się do szerszej świadomości rolami w Roving Woman i Nocy w przedszkolu, jest jednocześnie rewelacyjna w swojej roli żony protagonisty, dziennikarki i historyczki sztuki, przy tym zdaje się występować w całkowicie innym filmie niż reszta obsady. Kościukiewicz – Ziętek, Lichota – ksiądz intelektualista i Dymecki – esbek – są nieco autystycznie cisi i wycofani. W bressonowski sposób pozbawieni większej ekspresji i energii życiowej. Postać Góry z kolei kipi charyzmą i energią, co kontrastuje tym bardziej ze względu na fakt, jak bardzo jej bohaterka fabularnie zbędna jest tej opowieści i nic nie wnosi. Trudno zatem stwierdzić, czy oglądamy Cate Blanchett między naturszczykami, osobę nieumiejącą posłuchać reżysera między bardziej doświadczonymi odtwórcami, czy coś poszło nie tak w koncepcie lub prowadzeniu aktorów. Niezależnie od tego, która wersja nosi w sobie więcej prawdy, efekt końcowy można ocenić jako równie zabawny co zaskakujący. Jakby tylko jedna osoba z obsady nie była na wiecznym kacu i zjeździe z dragów.

Okoliczności wchodzenia do kin Świętego uzupełniają się z trwającą w mediach kłótnią o znaczenie tatuaży Jasia Kapeli. W kryminalnych fatałaszkach stworzono tu opowieść o roli mitu. O tym, że mit jest zawsze ważniejsza od prawdy. Przy tym wszystkim produkcja staje się niezwykle autotematyczna, samodzielnie starając się stworzyć własną, niezwykle urokliwą, legendę wokół wydarzeń z 1986 roku, a szerzej z całego okresu PRL-u i transformacji ustrojowej. Bo skoro esbecy mogli napisać gnieźnieński Kod da Vinci 20 lat przed Danem Brownem, to co im blokowało całkowite spreparowanie Magdalenki i Okrągłego Stołu? A skoro mogli być dobrzy ważni milicjanci, to czemu nie mogłoby być dobrych i nieumoczonych osób w willi MSW? Kiedy inni ludzie ślepo podążają za prawdą, pamiętaj: nic nie jest prawdziwe. Tak brzmi motto Asasynów z gier Ubisoftu i taki również wniosek płynie ze Świętego. Nic nie jest prawdziwe. […] Wszystko jest dozwolone. Pracujemy w mroku by służyć światłu.