Business As Usual – recenzja filmu „Strefa interesów” – Cannes 2023

Gdyby pozbawić film Glazera wątku wojennego, moglibyśmy traktować go jako lekką obyczajową historię o rodzinie, która ze względu na zmianę miejsca pracy ojca, będzie musiała opuścić swój ukochany dom. Kolejne sceny pokazują wszak wyraźnie, że Hössowie doskonale radzą sobie w Oświęcimiu. Rodzina mieszka w dużym domu z dostępną na każde życzenie służbą, wolne weekendy spędza kąpiąc się nad pobliską rzeką, a nawożone popiołem z krematorium kwiaty pięknie obrastają ich ogród. W takiej sielance nawet dzielenie działki z murami obozu koncentracyjnego nie wydaje się problemem. Owszem, czasami w nocy słychać krzyki, odgłosy wystrzałów czy widać buchający z kominów krematoriów ogień, ale można się do tego przyzwyczaić jak do głośnego sąsiada z klatki w jednym z bloków wymarzonego, strzeżonego osiedla.

Glazer pokazuje nam życie prominentnej niemieckiej rodziny ze spokojem. Nie znajdziemy tu emocjonalnych szantaży rodem z dzielącego tę samą tematykę Chłopca w pasiastej piżamie; dużo bliższym skojarzeniem może być Ostateczne rozwiązanie Franka Piersona, w którym zgromadzeni w Wannsee naziści rozmawiają o eksterminacji ludności żydowskiej tak, jakby mieli rozwiązać problemy łańcuchów dostaw owoców czy szukali nowej optymalizacji podatkowej. Hedwiga Höss traktuje siebie jako wzorową matkę i opiekunkę ogniska domowego, zdając się ignorować to, co jest źródłem jej wygodnego życia. Wyrzuty sumienia, o ile jakieś sumienie w ogóle ma, może zagłuszać dobrem dziecka czy też tym, w jakich żyje czasach. Mali Hössowie również mają swoje sprawy, nie interesuje ich, co dzieje się w obozie, chodzą do szkoły, bawią się i – jak na wzorową młodzież przystało – pozdrawiają się słowami: „Heil Hitler”. Ojciec czasami się stresuje, ale na ogół nie przynosi pracy do domu. Kocha swoje dzieci i czyta im bajki na dobranoc.

Twórcy Strefy Interesów nie dehumanizują nazistów, pokazują ich jako zwykłych ludzi, zajmujących się swoimi sprawami, ze spokojem przyjmujących to, co dzieje się tuż obok. Czasem podczas niezobowiązującego dialogu w ogrodzie może wymknąć się komuś kwestia „sprawy żydowskiej”, ale nie jest to temat wygodny do salonowych rozmów. Rodzina Hössów to nie pełne agresji, rozwścieczone bestie, a wygodnie żyjący przedstawiciele klasy średniej, podchodzący do zaistniałej sytuacji ze spokojem i poczuciem, że tak musi być. 

Właśnie bijący z filmu spokój jest najcięższą z armat, które wytacza Glazer. Każda minuta bezproblemowej egzystencji beneficjentów rządów Hitlera stanowi emocjonalne przeżycie łączące frustrację z powodu jawnej niesprawiedliwości świata z poczuciem bezsilności wobec tejże. Bohaterowie zdają się widzieć siebie w roli reprezentantów cywilizacji i rozsądku, snują marzenia o tym, co będą robić, gdy skończy się już wojna, nie dopuszczając do siebie, że może ona zakończyć się rozstrzelaniem ich przez wykonujący karę za zbrodnie przeciw ludzkości pluton egzekucyjny. 

Kino dało nam wiele obrazów psychopatów, seryjnych morderców, zbrodniarzy wojennych, często pokazując zarówno ich dobrą, jak i przesiąkniętą złem twarz. Twórcy Strefy Interesów poszli jednak o krok dalej, zbudowali obraz rodziny nazistów, pokazując jedynie ich ciepłe relacje i sielankę wspólnego życia i to właśnie tym sposobem, stworzyli niezwykle przekonujący obraz bezdusznych potworów, tolerujących codzienne transporty tysięcy skazanych na zagładę więźniów, w rytmicznie stukających o szyny pociągach przejeżdżających tuż obok ich domu.