Serce wielkiej wody przeszywa mnie swym pulsem – recenzja filmu „Ośmiornica, nauczycielka życia” – Millennium Docs Against Gravity 2020

Niezamieszkane przez człowieka obszary znajdujące się pod wodą były przez wieki inspiracją do snucia legend o syrenach, zatopionych miastach czy o potworach morskich. W ostatniej kategorii znalazły się gigantyczne ośmiornice oraz wielkie krakeny zatapiające bez litości statki. Takie opowieści nie zrażają Craiga Fostera specjalizującego się w filmowaniu dzikiej przyrody.

W sytuacji wypalenia zawodowego kontakt z dziką naturą działa kojąco. Czerpiąc korzyści z obcowania z przyrodą, protagonista wykazuje się dużym zaangażowaniem – aby poznać lepiej życie pod wodą, decyduje się codziennie nurkować bez kombinezonu i butli z tlenem, co ma sprzyjać bardziej namacalnemu doświadczeniu. Foster zabiera ze sobą aparat, który pozwala mu na bieżąco rejestrować życie podwodnego świata. Uwidaczniają się niewielkie wgłębienia terenu wypełnione morskimi drapieżnikami i dają o sobie znać różne typy lasów wodorostów. Niecodziennie zachowujące się tajemnicze stworzonko – okryte płaszczem z muszelek i kamyków – przykuwa uwagę nurka.

Zaskakujące, jak ograniczony obraz gatunku Octopus vulgaris mieliśmy na podstawie przeprowadzonych do tej pory badań. Dopiero czujne podpatrywanie natury przez Fostera pozwoliło mu tak naprawdę poczuć na własnej skórze, z czym mierzy się na co dzień ośmiorniczka i jak wielkim sprytem musi się wykazywać, aby przetrwać. Podejmowane w mgnieniu oka decyzje zdumiewają. Losy ośmiorniczki śledzi się z większą empatią niż ta, która uruchamia się przy oglądaniu kolejnego odcinka z cyklu filmów przyrodniczych w reżyserii Davida Attenborough.

Wewnętrzna przemiana możliwa jest dzięki każdej postawie odzwierciedlającej otwartość na nowe i nieznane, również na człowieka. Potwierdzenie znajdziemy w innym dokumencie Dlaczego podskakuję?, który ukazuje, że dzieci autystyczne mają szansę stać się w przyszłości pełnoprawnymi obywatelami. Nie będzie jednak takiej możliwości bez uświadamiania większości społeczeństwa, że autycy z reguły przejawiają takie same zdolności intelektualne jak reszta, a dzielą nas bariery komunikacyjne – różnice, które nie powinny rozstrzygać o normalności, a wręcz przeciwnie, intrygować.

W dokumencie Ośmiornica, nauczycielka życia fascynacja przybiera różne oblicza. Próby zrozumienia kolejnych tropów przeradzają się w obsesję, która nie daje spokoju umysłowi przybysza. Gdy już wraca do własnego życia, nie może doczekać się, aż ponownie znajdzie się pod wodą. Pewnego razu przy bliższym kontakcie czujność nurka zostaje uśpiona i upada jeden z obiektywów aparatu. Wystraszony mięczak odpływa w popłochu i znika z pola widzenia. Aby móc odszukać zwierzę, płetwonurek opracowuje topografię terenu. Uczy się rozpoznawać ślady zostawiane przez ośmiornice i zaczyna myśleć podobnie jak morski głowonóg. W rezultacie mapa podwodnego lasu pozwala odnaleźć zgubę po tygodniu poszukiwań.

Foster zastanawia się, jakie korzyści z kontaktu z człowiekiem czerpie ośmioramienny stwór. Może wydawać się to zaskakujące, ale najwidoczniej stymuluje to inteligencję zwierzęcia. Foster podziwia u niezwykłego głowonoga przejawy kreatywności w zwodzeniu drapieżników i wyrabiane strategie polowania. Nie spodziewa się, że istota tak krucha, poważnie zraniona potrafi się sama zregenerować i obronić. Ciekawskie żyjątko na bieżąco szybko uczy się – na co ma jedynie rok, który wystarczy, aby uczynić jej życie wyjątkowym i spełnionym. Więź z ośmiorniczką zmienia Fostera – napełnia wrażliwością względem otoczenia i energią do działania. Niepozorne zwierzę staje się jego nauczycielką życia i przyjaciółką. Przy okazji wyłania się bezlitosna prawda o sensie życia – to wyklute z jaj młode osobniki podtrzymają ciągłość gatunku.

Na naszych oczach zachodzi przemiana bohatera z turysty przeczesującego nieznane w uczestnika o większej świadomości, stającego się częścią podwodnego świata. Po wielu miesiącach zaczyna dzielić się zdobytą wiedzą z synem i postrzega, jaki to ma wpływ na jego latorośl: Tom rozwija się, nabywając pewności siebie i wrażliwości na dziką naturę.

Sceny, w których młoda ośmiornica wyciąga ufnie macki w kierunku przedstawiciela Homo sapiens wzruszają. Po obejrzeniu dokumentu wielu będzie patrzeć z większym respektem nie tylko na tytułowego zwierzaka, ale na przyrodę i ludzi wokół.