Żałoba to dziwny zwierz — recenzja filmu „Minghun”

Mimo tylko trzech filmów pełnometrażowych wyreżyserowanych przez Jana P. Matuszyńskiego, wyraźnie możemy już określić jego upodobania i styl reżyserski, który w pełni wybrzmiewa także w Minghunie. Z jednej strony jest opowiadanie wewnętrznego stanu postaci poprzez przygotowaną z pietyzmem scenografię, przed- i poimprezowe mieszkanie częściowo sprzątane, a częściowo zarastające pleśnią zapomnianych jednorazowych kubków w wybitnej pracy Joanny Kaczyńskiej. Albo zdjęcia Kacpra Fertacza, który swoją pracę głęboko osadza w chińskim kinie trzech ostatnich dekad, od Wong Kar-Waia przez późne dzieła szóstej generacji na czele z Żegnaj mój synu Wang Xiaoshuaia po pokolenie współczesne, zwłaszcza zdaje się filmy Chung Mong-Honga (A Sun, The Falls). Matuszyński nie odpuszcza także oczywiście tematu śmierci, najpierw tej mitologicznie przepowiedzianej w Ostatniej rodzinie, następnie politycznie skazanej i uciszonej w Żeby nie było śladów, a teraz tej pozornie łatwiejszej do pojęcia w wolnej Rzeczypospolitej, nawet jeśli chwilami wypowiedzianej przez niemniejsze fatum. Kino Matuszyńskiego ma jednak też inne cechy, takie jak subtelność i niejednoznaczność dywanowego bombardowania oraz przedziwną fuzję wynikającego z tego humoru z morderczą powagą. Shake ten wzbudzał, nie do końca uzasadnione, kontrowersje już w Ostatniej rodzinie, gdzie znajomi tudzież apologeci Tomasza Beksińskiego nie potrafili odróżnić historycznego dokumentu od artystycznej, przepełnionej symboliką fikcji, lecz w przypadku Minghuna uderza podwójnie, gdyż określenie konwencji całości staje się tu heraklesową pracą.

W omawianej produkcji ciężar tematu żałoby i utraty zostaje skonfrontowany z kuriozalnością, której trudno nie brać za zamierzony humor absurdu. Mamy tu nie tylko swoiste cadaver ex machina, ale także między innymi trójmiejską handlarkę ludźmi (z usługą morderstwa wliczoną w cenę) działającą w klubie karaoke rodem z dzieł Xiaogang Gu czy Zhang Lu, przepowiednie przy blasku fajerwerków, kościelny pogrzeb osoby nieochrzczonej czy niedopowiedzenia prowadzące do kabaretowych zwrotów akcji. Wstrząsające niczym ruchy tektoniczne zmiany nastroju możemy w Minghunie identyfikować na kilka sposobów. Z wiarą w twórców dopisać im można pragnienie metakomentarza wobec inherentnego (nomen omen) bezsensu żałoby i wymyślanych mniej lub bardziej naprędce obyczajów, których absurd akceptowany jest tylko dzięki wierze w boską moc odrzucenia jednocześnie odpowiedzialności oraz samotności. Widz nastawiony bardziej ironicznie i krytycznie wobec autorów mógłby zaś dopatrywać się w tym dziele pokracznej fuzji napędzanego prostym milczącym spoglądaniem w dal dobrych aktorów szantażu emocjonalnego z pragnieniem pozowania na światowy festiwalowy przebój oraz żerującym orientalizmie tudzież pozytywnych skojarzeniach krytyki mogącej dodać owemu głębi znaczeń. Mnie najbliżej do prywatnej teorii spojrzenia na Minghun jak na oniryczne senne majaki pogrążonego w depresji oraz nietrzeźwego mężczyzny przerażonego wizjami wywołanymi przez niejednoznaczną nocną rozmowę z córką.

Każdy z Was w Minghunie może znaleźć inną interpretację, która do niego przemawia, ten film jest wszak równie dziwnym zwierzem jak omawiana przez niego żałoba i zapewne wymyka się prostemu ometkowaniu. Seans trzeciej fabuły Matuszyńskiego kojarzy mi się najbardziej z WROOKLYN ZOO Skoniecznego. Gdy wrocławski twórca udawał, że jest głosem buntu, jednocześnie na payrollu Davida Zaslava tworząc swój finansowo bezpieczny absurd (już ogłoszono jego nowy, anglojęzyczny serial, bez zwracania uwagi na widzowską i krytyczną porażkę tego bardzo ciekawego filmu), Matuszyński ponownie kreuje swoją pracę na oscarowe i wyciszone arcydzieło, lecz fale kampowej zabawy podmywają całość, rozmiękczając ją niczym dom z bibuły. A przy tym wszystkim przyporządkowanie obu filmów do kategorii sukcesów lub porażek bynajmniej nie może być jednoznaczne, nawet jeśli jednoznacznie i wspólnie symbolizują sobą kondycję i klęskę współczesnego polskiego kina.