Mała wielka wojna – recenzja filmu „I młodzi pozostaną”

Reżyser modeluje swą opowieść, nie unikając makabrycznego humoru oraz wyszukując rozliczne okropności, kreśląc zaskakująco odważną paralelę ze „Złym smakiem” czy „Martwicą mózgu”. Wykręcone w przedśmiertnej agonii ciała żołnierzy rozkładające się we francuskim słońcu kilka metrów od pijących herbatę kolegów, księżycowe krajobrazy poprzecinane krwawiącą plątaniną drutów kolczastych, kikuty drzew sterczące na przekór bombom, maki kwitnące irracjonalnie tuż za linią frontu, chłopcy grający w rugby i tratujący się w biegu po ciepłe piwo, radosne podwieczorne śpiewy na łonie natury, liryczna relacja z pierwszej wizyty w burdelu, eksponujące braki w uzębieniu uśmiechnięte facjaty wpatrujące się wprost w kamerę, zdeformowane zwłoki wydrążone przez robactwo i szczury niczym z body horroru. Od nadużywanego ostatnio sentymentalizmu, patosu i nadludzkiego heroizmu ważniejsze dla reżysera „King Konga” są młodzieńczy entuzjazm i idealizm, poczucie obowiązku, ekscytująca przygoda i harówka, koleżeństwo i samotność, satysfakcja i rozczarowanie, rozgrzany karabin i zmarznięte stopy, szczęk metalu i zapach letniego deszczu, wszystko pierwsze i ostateczne zarazem, wszystko dystansowane typowo angielską flegmą i zdrowym rozsądkiem. Namacalna groza śmierci wzmacnia pragnienie dostarczania bodźców, czasem pcha w objęcia szaleństwa, ale częściej potęguje potrzebę ucieczki w kultywowanie najdrobniejszych oznak codzienności, prowokując do szukania azylu w zabawie i kontakcie z towarzyszami. To rzeczywistość, w jakiej nie chcielibyśmy się znaleźć, wypełniona jednak twarzami ludzi takich jak my. Rzadko który dokument o tematyce pierwszowojennej podchodzi tak blisko do emocjonalnego, psychicznego i fizycznego aspektu konfliktu.

Co zadziwiające, ten efekt osiągnięto w gruncie rzeczy prostymi sposobami. „Zmodernizowane” zdjęcia sprzed stulecia nie są tylko ilustracją do narracji prowadzonej przez weteranów – te dwa rodzaje źródeł sprzęgają się ze sobą na podobieństwo filmu fabularnego o bardzo konkretnej, świadomie zsubiektywizowanej perspektywie. „I młodzi pozostaną” wyznacza niewątpliwy progres w stosunku do podobnych projektów oraz rozkłada na łopatki choćby – broniącą się głównie aspektami technicznymi – polską „Niepodległość” Krzysztofa Talczewskiego (o „Powstaniu warszawskim” Jana Komasy nie wspominając). Jackson przekuwa ograniczenia w atut, znajdując innowacyjny przepis na „ożywienie przeszłości” za pomocą nieskomplikowanych środków, przystępny dla szerokiej rzeszy odbiorców, pozbawiony ekskluzywności naukowego wywodu, omijający płycizny populistycznego manifestu. Wprawdzie dzieło Nowozelandczyka nie stanowi istotnego głosu w dyskusji nad ideą konfliktów zbrojnych, nie rozprawia się z ich romantycznym mitem, ale też od początku nie taki był jego zamiar. Bliżej mu do filmowej mikrohistorii rekonstruującej mentalność ludzi z konkretnej epoki, będących dziećmi ściśle określonych uwarunkowań politycznych, społecznych i historycznych, odtwarzającej mikrokosmos człowieka wraz z jego światopoglądem, wiedzą, zespołem zachowań. To swoista popularyzatorska publikacja źródeł, uwspółcześniająca ich zapis, a jednocześnie okrajająca współczesny komentarz do niezbędnego minimum, idealny punkt wyjścia do przemyśleń, a także intrygujące medium rozmowy między ludźmi oddalonymi od siebie dystansem czasu.