Strumień świadomości społeczeństwa – recenzja filmu „Film balkonowy” – MDAG

Jednak równie istotny, co bohater zbiorowy, jest ten indywidualny; w końcu zaczepiając przechodniów, reżyser tłumaczy, że „szuka bohatera”. W pewnym sensie znalazł go w każdym ze swoich rozmówców, ale wyróżniają się wśród nich postaci powracające przed obiektyw kilkukrotnie. Niektórzy specjalnie przychodzili, by odbyć z Łozińskim kolejną rozmowę, traktując balkon jak „świecki konfesjonał” – wśród nich na pierwszy plan wysuwa się bez wątpienia Robert, były więzień, relacjonujący na bieżąco swoje wysiłki, by ułożyć sobie życie. Stałą obecność innych osób w filmie łatwiej było przewidzieć: co jakiś czas pod oknem pokazuje się żona reżysera; regularnie chodnikiem przechodzą sąsiedzi, spośród których szczególnie często pojawia się pani Jadwiga; cichą bohaterką staje się też dozorczyni, pani Zosia, niestrudzenie zamiatająca z chodnika liście, zgarniająca śnieg czy kosząca trawę. Łoziński wspominał, że po pewnym czasie jego projekt stał się słynny w okolicy, ludzie pytali się nawzajem, czy już rozmawiali z tym filmowcem z balkonu, a kiedy trafiał się dzień bez zdjęć, przychodzili później z pretensjami, że go nie zastali. Film wtopił się w lokalne życie, a ramy zainicjowanego eksperymentu wykroczyły poza granice kadru.

Ludzie, którzy rozmawiali z Łozińskim pod jego balkonem, tworzą pełen przekrój polskiego społeczeństwa. Pojawiają się tu dzieci, a nawet niemowlę, które jeszcze kilka scen wcześniej było w brzuchu matki (jednej z sąsiadek, Angeli); są osoby starsze, wśród nich zmarła wkrótce po realizacji filmu pani na wózku mówiąca, że sensem życia jest samo życie (znów na myśl przychodzą Gadające głowy Kieślowskiego). Niektórzy rozmówcy chętnie wchodzą w dialog, wykazują się elokwencją, zaczepiają reżysera, inni z trudem próbują przełamać onieśmielenie. W filmie znalazły się sceny z 11 listopada: najpierw obraz pani Zosi pomagającej sobie miotłą w zawieszeniu na budynku flagi, potem rozmowa z dwoma narodowcami, którym „wymsknęły się” homofobiczne komentarze. Kiedy indziej zaś bohaterka na koniec rozmowy odchodzi do swojej dziewczyny, która czeka na nią nieopodal z wózkiem.

Film balkonowy uświadamia ten pozorny banał, że ludzie o różnych poglądach, doświadczeniach i wrażliwości nieustannie spotykają się w przestrzeni publicznej, chodzą tymi samymi chodnikami. Starszy pan pogrążony w smutku po śmierci partnera może minąć się na ulicy z panią, która po odejściu męża poczuła ulgę i wreszcie jest szczęśliwa. Dzieło Łozińskiego uzmysławia, że choć ludzi wiele dzieli, to łączy nas samo bycie człowiekiem, doświadczanie życia i świata. Jego eksperyment stanowi świadectwo siły dialogu i otwartości, które potrafią pokonać międzyludzkie bariery, zarówno narosłe społecznie, jak i osobiste, wynikające z charakteru lub konieczności mierzenia się z trudnymi emocjami. Bodaj najbardziej bezpośredni przykład konfrontacji różnych postaw opartej na wzajemnym szacunku stanowi rozmowa reżysera z panią odmawiającą różaniec, która zachęca go do spróbowania, ale też z zaciekawieniem słucha jego poglądu na istnienie absolutu. Każdy chce być wysłuchany, ale czy każdy ma gotowość do słuchania innych?

Ukrytym bohaterem Filmu balkonowego jest sam Paweł Łoziński. Autotematyczny wymiar dzieła ujawniony zostaje już na początku, gdy reżyser we własnej osobie pojawia się przed kamerą, zawieszając na płocie mikrofon (podobny zabieg pojawił się zresztą w Takiej historii – tam w pierwszej scenie sfilmował on własne odbicie). Później zaś ujawnia się nieustannie, prowadząc rozmowy z przechodniami. Jak sam wspominał, proces ten był trudny, na swój sposób absurdalny (głos z balkonu pyta ludzi o sens życia), wymagał znalezienia odpowiedniej „zaczepki”, ale okazał się też uzależniający, a przy tym pouczający, zarówno na poziomie interakcji z ludźmi, których przebieg często przeczył pierwszemu wrażeniu, jakie zostawili, jak i pod kątem warsztatu filmowego (np. w trakcie kręcenia reżyser zdecydował się złamać zasadę, której planował się trzymać, i ruszać kamerą na boki, by zdynamizować obraz i móc uchwycić ciekawe scenki rozgrywające się nie bezpośrednio pod balkonem). Film balkonowy ujawnia własne rzemiosło niejako z konieczności, ale z niewątpliwym pożytkiem poznawczym. Przyjęta perspektywa skłania nie tylko do spojrzenia z zainteresowaniem przez własne okno, ale też do jej odwrócenia i zastanowienia się, co ważnego, trudnego, intymnego w nas siedzi, a czym można by się podzielić, otrzymawszy niespodziewane przywitanie z balkonu.