Dzieci z Favoriten, najnowszy dokument legendarnej austriackiej reżyserki Ruth Beckermann, miał swoją premierę na zeszłorocznym Berlinale w sekcji Encounters. Na festiwalu został uhonorowany niezależną Pokojową Nagrodą Filmową (Friedensfilmpreis), przyznawaną przez Fundację Heinricha Bölla. Film towarzyszy uczniom jednej z klas szkoły podstawowej w tytułowej wielokulturowej dzielnicy Wiednia na przestrzeni niemal trzech lat, pokazując napięcia, nieporozumienia i szkolne rytuały, które obrazują, jak wygląda dorastanie w świecie mnogich języków, religii i różnorodnych doświadczeń.
Ruth Beckermann, znana z takich filmów jak Walc Waldheima (2018), Ci, którzy odchodzą, ci, którzy zostają (2013) oraz Mutzenbacher (2022), od lat tworzy kino dokumentalne zanurzone w historii i tożsamości. Jej styl to połączenie cierpliwej obserwacji z eseistycznym komentarzem, często opartym na materiale archiwalnym lub długotrwałym zapisie rzeczywistości. Dzieci z Favoriten wpisują się w szerszy nurt dokumentów szkolnych, jak nagrodzona Złotą Palmą Klasa (2008) Laurenta Canteta czy Klasa Pana Bachmanna (2021) Marii Speth, gdzie szkoła staje się laboratorium społecznych napięć, integracji i wykluczenia.
W czołówce Beckermann serwuje dziecięcy rysunek, a w tle, z offu, słyszymy wyczytywane przez nauczycielkę Ilkay Idiskut imiona wszystkich 24 uczniów klasy — zupełnie niczym listę obecności na początku lekcji. Od jesieni 2020 do wiosny 2023 kamera towarzyszy dzieciom w szkole przy Bernhardtstalgasse w Favoriten – 10. dzielnicy Wiednia, uchodzącej za najbardziej wielokulturową część miasta. Uczniowie pochodzą z rodzin imigranckich z Bułgarii, Czeczenii, Macedonii, Rumunii, Serbii, Syrii, Tunezji i Turcji. Sama wychowawczyni ma tureckie korzenie i z wielką cierpliwością oraz ciepłem stara się budować wspólnotę klasową mimo różnic, konfliktów i trudnych emocji.
W dokumencie przeplatają się sceny zabawy, nauki i napięć — dzieci tańczą i grają w piłkarzyki, a chwilę później zmagają się z tabliczką mnożenia. Przechodzą przez lekcje matematyki, języka niemieckiego, religii, poznają anatomię człowieka i kulturę Austrii. Tematy rozmów obejmują wszystko — od ról płciowych („czy dziewczynka może być imamem?”), przez bezpieczeństwo („czy w Austrii porywa się dzieci?”), po pytania o wojnę, religię i tożsamość („kto jest ważniejszy: bóg czy mama?”). Konflikty nie są wygładzane: chłopcy przezywają koleżanki, a jedna uczennica zostaje wykluczona z grupy. A to tylko część wyzwań, z którymi zmaga się wychowawczyni klasy.
Osobną warstwę filmu tworzy świat dorosłych – rodziców, którzy często nie znają języka i systemu szkolnictwa, i samej nauczycielki, rozdartej między pracą wychowawczą a własnym życiem. Ilkay zachęca uczniów do refleksji i uczy przepraszania, a także wprowadza dzieci w życie społeczne ich wspólnej ojczyzny: razem odwiedzają katedrę św. Szczepana, gdzie słyszą, że to miejsce należy do wszystkich Austriaków, niezależnie od wyznania. Szkolna katechetka rozmawia z nimi o islamie, śpiewają razem piosenki o ramadanie, a także idą do meczetu, co pozwala w większości muzułmańskim dzieciom porównać i lepiej zrozumieć różnorodność głównych religii obecnych w kraju.
Dzieci z Favoriten jako dokument obserwacyjny oddaje przestrzeń młodym bohaterom – ich rozmowom, reakcjom, sposobom patrzenia na siebie nawzajem i na świat. Częścią projektu były także krótkie kroniki nagrywane przez dzieciaki smartfonami przekazanymi przez twórców filmu. Beckermann nie ingeruje, lecz z uwagą rejestruje codzienność szkolnej wspólnoty, pozwalając, by to uczniowie opowiedzieli historię z własnej perspektywy — bez nadmiernej narracji czy ocen. Dzięki temu film zyskuje wymiar uniwersalny – niezależnie od tego, czy jesteśmy w Favoriten, na przedmieściach Paryża czy w warszawskiej klasie.
Dzieci z Favoriten
Tytuł oryginalny: Favoriten
Rok: 2024
Kraj produkcji: Austria
Reżyseria: Ruth Beckermann
Dystrybucja: Against Gravity
Ocena: 3,5/5