Dom, który zbudował… – recenzja filmu „Dom „Słowo”. Niedokończona powieść” – Ukraina! Festiwal Filmowy

W literacką enklawę Charkowa wprowadza jej najświeższy mieszkaniec – Vladimir Akimov – młody korektor prasowy, kipiący entuzjazmem, fascynacją, wciąż poszukujący swojego twórczego stylu, z jednej strony niedowierzający w to, że oto będzie mieszkał z takimi postaciami, a z drugiej całym sercem wielbiący swoją własną twórczość. Niczym w klasycznym kinie przygodowym, przekraczając bramy Domu, natyka się on na kolejne ikony ukraińskiej poezji. Zabieg ten, choć bez wątpienia jest dość wyświechtaną kliszą, pozwala Tomence łatwo i bardzo przystępnie przedstawić legendę mieszkańców budynku, nie mówiąc o nich zbyt wiele. Wiemy, kogo odznacza jaki rodzaj wrażliwości, jaki charakter, czy też kto dzięki swojej charyzmie przyciąga największą uwagę i wydaje się naturalnym przywódcą grupy. Każdy otrzymuje swoją scenę-ikonę, która na kolejne dwie godziny naznacza jego charakterologiczny rys.

„– to rozstrzelanie całej generacji (…). Za co? za to, że byliśmy najszczerszymi komunistami? Niczego nie rozumiem. Za Pokolenie Jałowego odpowiadam przede wszystkim ja, Mykoła Chwylowy. Okrutnie bolesne. Niech żyje komunizm, niech żyje socjalistyczne budownictwo, niech żyje partia komunistyczna!” (tłum. Joanna Bobula)

Słowa pozostawione przez Mykolę Chwylowego tuż przed samobójczą śmiercią właśnie w Charkowie pokazują niezmąconą wiarę w ideę wyrażaną nawet w ostatnich sekundach życia. Zdaje się on jedną z najciekawszych postaci ruchu, bohaterem tragicznym, który i w filmie Tomenki wypada naprawdę fascynująco. Bez wątpienia duża w tym zasługa Vyacheslava Dovzhenko, wcielającego się w rolę poety. Wiele w tym występie magnetyzmu i niejednoznaczności, odznaczającej tu właściwie cały wachlarz postaci i zmuszającej do kontestowania wszelkich założeń na temat ich moralnej postawy niby wiernej idei, ale właściwie korzystającej z dóbr na znacznie wyższym poziomie niż jest to dostępne dla reszty mieszkańców kraju. Potencjał na frapującą, niszczącą poczucie pewności osądów opowieść był tu więc ogromny.

Od samego początku prymarną figurę narracyjną w Domu „Słowo”. Niedokończonej powieści przejmują klisze, co wydaje się być największą wadą filmu i nie pozwala mu się równać z innym projektem opierającym się na podobnym koncepcie zarówno pod względem lokacji, jak i dusznej, klaustrofobicznej atmosfery. Chodzi tu oczywiście o DAU Ilji Chrzanowskiego [NASZA RECENZJA], kręconym zresztą w Charkowie. Przyczyny u podstaw tej różnicy można pewnie upatrywać w samym procesie produkcyjnym, który w przypadku wieloczęściowego projektu rosyjskiego reżysera niezmiennie wzbudza olbrzymie kontrowersje, ale zostawiając tę kwestię z boku – stoi za tym przede wszystkim inna strategia narracyjna. To, co u Chrzanowskiego zostaje niedopowiedziane czy zaimprowizowane, u Tomenki zostaje wyjaśnione doskonale znaną kalką wizualną. Ten sposób konstruowania opowieści sprawia, że Dom „Słowo”. Niedokończona powieść przypomina raczej lekcję historii niż pełnoprawne dzieło; spośród wyżej wymienionych produkcji najbliżej mu w tym do Konczałowskiego. Tak jakby reżyser jedną nogą wciąż trzymał się dokumentalnej formy, której ślady bez wątpienia można zauważyć w konwencjonalnym kinie historycznym, a drugą stąpał po świeżym gruncie, gdzie dzięki ciekawym zabiegom inscenizacyjnym czy wizualnym w wielu miejscach prześwitują przebłyski naprawdę intrygującego filmu.