Welcome to the United States – recenzja filmu „Do granic”

W akcję obu filmów wprowadza bliźniacza sekwencja, gdy w samolocie zaprzyjaźniamy się z bohaterami – podróżnymi ciekawymi jutra w nowym świecie, do którego zmierzają z mieszanką nadziei i ekscytacji, na razie zawieszeni między dwiema rzeczywistościami, ale też równorzędni, jak numery foteli, zalegalizowani biletem. W kinie jesteśmy w podobnej sytuacji, tym łatwiej nam wejść z nimi w komitywę. Holland wyraźnie podkreśla ich inność, u Rojasa i Vasqueza są już jednak tacy jak my: średniaki w ciuchach z sieciówki, które wymazują ewentualne kulturowe różnice. Lubimy ich, jak lubi się młodych ludzi, którzy ruszają po prostu przed siebie, szukając swojego miejsca na ziemi. Zarówno papiery, jak i intencje wydają się mieć w porządku, a celnikom mogą nawet pomachać zieloną kartą wygraną w loterii wizowej, gwarantującą im prawo do stałego pobytu. Elena (znana w Polsce z równie rewelacyjnej roli w Lecie 1993 Bruna Cusí) w lotniskowym nie-miejscu czuje się swobodnie – jest obywatelką świata z zachodnioeuropejskiej metropolii; pochodzi z diaspory barcelońskich, dobrze sytuowanych mieszczuchów, którzy mogą sobie pozwolić na pewność siebie i luz, nie tylko wybierając artystyczny zawód, ale i stawiając się funkcjonariuszom. Diego (Alberto Amman) odwrotnie: ma porządny fach urbanisty, ale i wyraźną nerwicę natręctw. Maca się wciąż niezgrabnie po kieszeniach, sprawdzając dokumenty, szybko jednak orientujemy się, że jego ręce spocone są gorszym, latynoskim, a konkretnie wenezuelskim pochodzeniem. A jesteśmy w 2019 roku, gdy Trump zamiast miast, obiecuje budowę muru przeciw latynoskiej emigracji.

Podczas kontroli paszportowej bohaterowie skierowani zostają na inspekcję osobistą, ciągiem korytarzy w głęboki brzuch lotniska, przestrzeń jeszcze bardziej liminalną, przejściową, nieokreśloną. Tu podstawowe prawa obywatelskie, jak to do prywatności, zaczynają ulegać stopniowemu trawieniu, a postępujący rozkład sięgnie najbardziej intymnych sfer. Kto z dwójki może stracić więcej w kolejnych aktach konfrontacji z aparatem amerykańskiej kontroli? Rozgrywanie tego pytania na kilku poziomach, żonglerka rolami ofiar i oprawców, niczym w Zimbardowskim, więziennym eksperymencie, jest kołem zamachowym i największym psychologicznym triggerem filmu, który dramat migracji ujmuje w portrecie pary łamiącej się pod wpływem instytucjonalnej przemocy. Dobrowolnie, podobnie jak dobrowolne jest tymczasowe więzienie w tym prawnym limbo. Bo nikt ich tu na siłę nie trzyma, o czym nie omieszka wspomnieć jeden z agentów, którzy z obojętną pewnością siebie, ale i wyraźną nutą sadyzmu będą konsekwentnie przekraczać swoje uprawnienia i nadużywać władzy. Tak zwanemu Zachodowi jak zawsze wystarcza to jedno, niemal ezoteryczne hasło-wytrych: „stan bezpieczeństwa”, które z podobnym cynizmem zawiesza prawa demokracji w Stanach, Palestynie czy na Podlasiu. Wobec aparatu państwa wszyscy jesteśmy podejrzani, napiętnowani paranoją abstrakcyjnej „winy”, mówią reżyserzy, sugerując, że być może totalitarystyczne zagrożenia, jedna z czołowych obsesji drugiej połowy XX wieku, nie są tak odległe. Ich źródło leży jednak gdzie indziej niż wskazuje amerykańska, w tym hollywoodzka propaganda, zmuszając nas od odwrócenia wzroku od metod uprawiania polityki samych Stanów Zjednoczonych.