Gra w klasy – recenzja filmu „Synonimy”

Drugi klucz interpretacyjny to odczytanie “Synonimów” jako krytyki Republiki Francuskiej. Zresztą nie mniej prawdopodobny, bo sam Lapid przyznawał, że część wydarzeń ma autobiograficzny charakter związany z jego emigracją nad Sekwanę. W wywiadach dowcipnie podkreślał, że przeniósł się tam, bo “podziwiał Napoleona, Zidane’a i kilka filmów Godarda”. Łazienkową scenę i jej następstwa można więc tłumaczyć w odniesieniu do sytuacji uchodźców przybywających wszak drogą morską do Europy. Wyratowany z lodowatej wody imigrant dostaje nie tylko wikt i opierunek, ale i kilka porządnych ubrań, w tym płaszcz w kolorze musztardy dijon, a nawet telefon komórkowy i garść euro-gotówki. Ta sielanka, rodem z przepisu na gościnność z lewicowego periodyku pokroju Libération, ma jednak początek w skrajnej nieufności gospodarzy. Oto Émile rusza na pomoc z młotkiem w ręku, a Caroline zakrywając białą chustą dorodne przyrodzenie przybysza zauważa, że jest on obrzezany. To ostatnie występuje zarówno w judaizmie, jak i wśród muzułmanów. Czyżby zakamuflowany antysemityzm i niechęć do Innego, wszelkich obcych kultur dawały w tym momencie o sobie znać?

Co w zamian za pomoc czyni uratowany – pochodzący z Izraela Yoaw (odważny debiut Toma Merciera), były żołnierz po przejściach (do czego jeszcze powrócimy)? Po otrzymaniu darów od Francuzów rewanżuje się im wyjętym z nosa złotym kolczykiem. Wierzcie lub nie, ale sam w tym momencie parsknąłem śmiechem, choć z tyłu głowy przypomniała mi się zaraz seria upiornych obrazów, które Lapid musi też znać. W gettach i obozach koncentracyjnych jego przodkowie przymusem byli pozbawiani przez niemieckich oprawców podobnych bogactw. Oddając swój ostatni skarb Yoaw wpisuje się w tradycję Shoah, nie zostaje ograbiony, ale niejako wykupuje się nowym znajomym i nabywa tym samym bilet do nowej rzeczywistości odrzucając przeszłość. Reżyser bywa dosadny w operowaniu humorem, nie szczędzi krytyki i kpiny ani miejscowym burżujom, ani imigranckiej braci. Dokopuje i śmieszkuje z zasad republikańskich, nie zostawia suchej nitki na militaryzmie i nieludzkiej polityce własnej ojczyzny.  

“Synonimy” są także opowieścią o tożsamości, próbie wyzbywania się swoich korzeni i nauczenia się nowej rzeczywistości. W imię tego Yoaw odrzuca nie tylko kraj i rodzinę (nie zamierza przyjmować pieniędzy ani nawet spotkać się z ojcem, gdy ten nagle przybywa do Paryża), ale i język. Postanawia nie mówić już po hebrajsku, choć kontaktuje się z przedstawicielami miejscowej diaspory żydowskiej, a nawet pracuje w ambasadzie. Ucząc się kolejnych synonimów z “lekkiego słownika” (przecież musi nosić go wszędzie), zamierza przybliżyć się do marzenia, by zostać Francuzem, a jednocześnie używa ich, by szkalować Izrael. Wzorując się na Émile’u, podejmuje próby pisarskie, zdradza przyjacielowi nawet, że chciałby być w połowie lub w ćwierci tak wybitnym twórcą jak Victor Hugo, no i koniecznie spocząć na Père-Lachaise jak wybitni obywatele.

Autor “Przedszkolanki” stawia wiele pytań i dotyka niezliczonej ilości kwestii, przez co wydaje się, że scenariusz jest przeładowany i metraż filmu pęcznieje, nie niosąc za sobą zawsze jakości. Niektórym wątkom poświęca więcej uwagi, jak powracającej kwestii operowania językiem, tworzenia i kreowania własnego wizerunku czy nakładaniu nieco na siłę wyjętej z “Iliady” mitologicznej ramy. Są tematy autentycznie liźnięte, jak własne doświadczenie Lapida mieszkania w klitce w podrzędnej dzielnicy Paryża i żywienia się za dwa euro na dzień (makaron z sosem pomidorowym i kleksem śmietany crème fraîche z produktów kupionych w Leader Price) czy zagrożenia współczesności przywoływane przez Yarona i Michela, kolegów z pracy Yoawa, takie jak rosnący w siłę neonazizm czy zamachy islamskie. Reżyser sporo miejsca poświęca za to doświadczeniu obowiązkowej służby wojskowej w Izraelu. Sam przed studiami odbył swoje trzy lata na posterunku, więc teraz może celnie punktować przywary systemu. Tym samym powracają znane motywy kina izraelskiego, nie tylko pokoleniowa trauma związana z militarną przeszłością, ale i ukazana tak błyskotliwie w “Fokstrocie” codzienna monotonia. Tu Yoaw wspomina, że jego jedynym zadaniem była opieka nad karabinem maszynowym, więc dla rozrywki strzelał do ćwiczebnych manekinów w rytm różnych popularnych piosenek, np. “Je ne veux pas travailler” Pink Martini – gdzie w refrenie słyszymy: “Nie chcę pracować, Nie chcę jeść lunchu, Chcę tylko o tym zapomnieć”. I tak popowy hit o miłości zamienia w hymn zbolałych żołnierskich serc.