Sumienie narodu – recenzja filmu „Serbka”

Autor “Serbki” buduje ekranową rzeczywistość podobnie jak Nicolas Philibert w “Najmniejszej ze wszystkich rzeczy” czy Robert Altman w “The Company” (choć Amerykanin jednak tworzył fabułę). Ogranicza się do rejestracji, zbiera jak najwięcej zakulisowego materiału, nie upiększa ani nie spłaszcza wydźwięku. Napięcie wynika raczej z konfliktów narastających między członkami zespołu. Trupa aktorska nie tylko szlifuje swoje kwestie i próbuje, jak one brzmią podczas prób, ale wykonuje szereg konsultacji z reżyserem spektaklu mających tak naprawdę doprowadzić do tego, że sami obiorą stanowisko w sprawie. Nie każdy z łatwością akceptuje narzucone ramy. Od jednego ze współpracowników Frljić słyszy, że jest “chorym nekrofilem”. Wewnętrzne opory, ale i reakcje z zewnątrz (choćby karcące kazania z portali prawicowych) reżyser wykorzystuje zresztą w samej sztuce, włącza do dyskursu element buntu i niezgody. Wszak sam nie zgadza się na omertę, tę haniebną zmowę milczenia tchórzy i konformistów.

Fascynujący staje się proces dochodzenia do sedna tego, czym ma być tak naprawdę inscenizacja “Aleksandry Zec”. Stawiając się w roli terapuety narodu, Frljić przepracowuje ze swoimi aktorami mamiące ich stereotypy i uprzedzenia. Choć wywołuje to śmiech na sali kinowej, że Romowie kojarzą się z bójkami, a jak złamią rękę, to goi się ona szybciej niż reszcie pacjentów, to od takich bajek zaczynają się często etniczne niesnaski, tym karmi się przemysł pogardy. Nie pomaga lobotomia robiona społeczeństwu przez media.

Najboleśniejszą lekcję autor “Klątwy” szykuje jednak przy okazji dokooptowania do zespołu trzech równolatek bohaterki sztuki. Pośród nich znajduje się nieprzypadkowo dziewczynka imieniem Nina, która tak jak Aleksandra należy do mniejszości serbskiej. W szkole nie wszyscy wiedzą o jej pochodzeniu. Jej wątpliwości, czy robić coming out, mimo wieloletniego pokoju w kraju wydają się całkiem zasadne, skoro pewnego razu w żartach kolega z ławki nazwał ją Serbką, a następnie wołano w jej kierunku: “Powiesić Ninę”, “Zarżnąć Ninę”. To ta sama głęboko zakorzeniona nienawiść wobec Innego, wyssana z mlekiem matki, wyniesiona z domu od rzucającego kalumnie ojca, małpio naśladowana, tak dobrze znana i z naszego polskiego piekiełka.

W “Serbce” Slijepčevićowi udaje się oddać cele Frljića. Reżyser wszak zadaje słuszne i niewygodne pytania, nie daje zapomnieć o potwornościach wojny. Zupełnie jak Radu Jude w wybitnym “Nie obchodzi mnie, czy przejdziemy do historii jako barbarzyńcy” (nasza RECENZJA) wystawia najgorszą z możliwych ocen własnemu narodowi, ale nie żeby go skompromitować. Oczyszczenie jest na wyciągnięcie ręki, to akt przyznania się i zrozumienia, że tam antysemityzm, tu zaś trybalny wstręt wobec serbskich sąsiadów są problemami systemowymi. Bez ciągłej pracy nie będzie możliwa eliminacja podobnych postaw.