Kto pyta, nie błądzi – recenzja filmu „Kto zabił sekretarza generalnego ONZ?”

Po latach do tematu wrócił rodak Hammarskjölda, Göran Björkdahl, pracujący dla Sztokholmu na dyplomatycznej placówce w Burkina Faso. Zainteresowanie zagadkową śmiercią odziedziczył po swoim ojcu, który wchodząc w skład szwedzkiego personelu w ONZ nie mógł pogodzić się z wersją podaną do publicznej informacji. I to z nim połączył siły duński dokumentalista. Obu cechowała absolutna czystość intencji i upór, przeszukali tony dokumentów (komunikatów lotniczych, raportów, listów, artykułów), węszyli gdzie mogli, szukali punktu zaczepienia. Przede wszystkim dotarli do ludzi będących w pobliżu lotniska w Nboli w momencie feralnego zdarzenia. W latach 60. “czarnoskórych świadków nikt nie uznał za wiarygodnych”, podczas gdy teraz są oni pierwszym źródłem informacji o tym, że katastrofa samolotu była jednak zaplanowana. Żywym dowodem na to, że na sekretarza przeprowadzono udany zamach. Kilku przepytywanych wspomina o tym, że tuż przed lądowaniem na lotnisku zgasły wszystkie światła, a kontroler lotów Martin dodaje, że jest przekonany, że pojawił się wówczas mniejszy obiekt latający, który zestrzelił rejs z Léopoldville. Podobnych rewelacji i odkryć nasi detektywi dokonują więcej.

Komu mogło zależeć na śmierci szefa ONZ? Czemu musiał zginąć akurat wtedy? Prawdopodobnie winą był fakt, o jakim wspomina w wywiadach Brügger: otóż na pierwszy rzut oka Dag Hammarskjöld wydawał się “nudnym, szwedzkim technokratą”, ale od objęcia urzędu w 1954 z roku na rok udowadniał, że jest “płomiennym idealistą”. Gorąco zaangażował się choćby w kryzys sueski w roku 1956, jednak momentem przełomowym okazała się wojna domowa w innej części Afryki. 30 czerwca 1960, na mocy wcześniejszych ustaleń, niepodległość uzyskała belgijska kolonia, Demokratyczna Republika Konga, a już kilkanaście dni później secesję od niej zakomunikowała najbogatsza prowincja, Katanga. Separatystom przewodził ”generał” Moise Czombe, lider partii CONAKAT, znany z sympatii wobec Brukseli.

Trzeba w tym miejscu wspomnieć, czym tak naprawdę była wówczas Katanga. Był to bowiem bodaj najbogatszy region całej Afryki, tutejsza ziemia do dziś kryje w sobie miedź, złoto oraz uran. Belgowie, żeby zabezpieczyć tak cenne surowce naturalne, stworzyli państwo w państwie, oddając gigantyczne Kongo Afrykanom, pozostawili sobie tak naprawdę perłę w koronie. Miejscowymi kopalniami zarządzała wszechwładna Union Minière, spółka o belgijskiej proweniencji, choć był tam także kapitał brytyjski i jak się po dziesięcioleciach okazało amerykańskie wsparcie w postaci doradców z CIA. Korporacja miała na swoje potrzeby 6-tysięczny batalion świetnie wyszkolonych belgijskich żołnierzy, a także milicję rekrutowaną z miejscowych oraz całą administrację i zaplecze: lotniska, szkoły, szpitale. Z jej funduszy powstała także osławiona flota powietrzna, na czele której stanął były dowódca Dywizjonu 303, Jan Zumbach. Jak pisał Ryszard Kapuściński w “O rewolucji afrykańskiej”:

“(…) kapitalizm w kolonii zamyka się w jednej, dwóch lub w kilku enklawach wyizolowanych z otaczającej go lokalnej, tradycyjnej rzeczywistości. Jego zasięg jest określony nie potrzebami miejscowej gospodarki i nie ambicjami Afrykanów, ale interesami zamorskiego kapitału. Tak więc kapitalizm ten spełnia funkcje twórcze tylko o tyle, o ile jest to potrzebne dla osiągnięcia celu głównego – taniej eksploatacji bogactw naturalnych Afryki”¹.

By zaprowadzić porządek w Katandze i przywrócić status quo w regionie, Hammarskjöld użył wbrew woli Wielkiej Brytanii, Francji oraz Związku Radzieckiego, stacjonujących w Kongo sił pokojowych ONZ. Najwyraźniej nadepnął też na odcisk Amerykanom, którzy z miejscowej kopalni Shinkolobwe pozyskiwali uran do projektu Manhattan i niespecjalnie chcieli renegocjować ceny z nowym właścicielem. Chętnych na usunięcie niewygodnego dyplomaty wcale więc nie brakowało. Jak jednak wykazało śledztwo Björkdahla i Brüggera, był to jedynie czubek góry lodowej.